Het medisch ketogeen dieet (KDT) is een bewezen therapie voor patiënten met refractaire epilepsie. Deze pagina biedt een overzicht van de werkingsmechanismen, effectiviteit en patiëntenselectie voor deze dieetbehandeling.
Nutricia ondersteunt deze dieettherapie met een reeks gespecialiseerde producten en bouwt voort op meer dan 20 jaar onderzoek om zorgprofessionals te voorzien van diepgaande kennis en praktische tools, waarmee zij de zorg voor hun patiënten kunnen optimaliseren.
Lees hier alles over:
Hoe werkt het het medisch ketogeen dieet?
Het medisch ketogeen dieet (KDT) dieet brengt het lichaam in ketose, waarbij vetten in plaats van koolhydraten als primaire energiebron worden gebruikt. Dit wordt bereikt door een voeding met een hoog vetgehalte, adequate eiwitten en zeer beperkte koolhydraten.
Hoewel nog niet alle mechanismen volledig zijn opgehelderd, zijn er enkele goed onderzochte effecten die bijdragen aan de vermindering van epileptische aanvallen1,2:
- Verhoogde ketonenproductie (β-hydroxybutyraat, acetoacetaat) als alternatieve energiebron voor de hersenen.
- Modulatie van neurotransmittersystemen, waaronder verhoogde GABA-productie (een neurotransmitter die de hersenactiviteit remt) en verminderde glutamaatexcitatie.
- Vermindering van neuronale hyperexcitabiliteit door stabilisatie van synaptische functies.
- Anti-inflammatoire effecten en verbetering van de mitochondriale functie.
Voor welke patiënten is het medisch ketogeen dieet geschikt?
Uit onderzoek blijkt dat het medisch ketogeen dieet effectief is bij zowel kinderen als volwassenen met refractaire epilepsie3. Toch wordt deze dieetbehandeling nog niet breed ingezet en krijgt momenteel maar een fractie van de patiënten die in aanmerking zouden kunnen komen voor KDT het medisch ketogeen dieet voorgeschreven.
Primaire indicaties
- Patiënten met moeilijk behandelbare epilepsie: onvoldoende controle van de aanvallen met ≥2 soorten anti-aanvalsmedicatie
- Metabole aandoeningen: GLUT1-deficiëntie, pyruvaat dehydrogenase complex deficiëntie
- Specifieke epilepsiesyndromen: Dravet, Lennox-Gastaut, infantiele spasmen
Secundaire indicaties
- Patiënten met onacceptabele bijwerkingen van anti-epileptica
- Patiënten voor wie epilepsiechirurgie (nog) niet mogelijk is of als overbrugging
Contra-indicaties:
Al kan het ketogeen dieet bij de meeste patiënten met moeilijk behandelbare epilepsie overwogen worden, dient er ook rekening gehouden te worden met onderstaande contra-indicaties:
- Stoornissen in de carnitine stofwisseling
- Pyruvaat carboxylase deficiëntie
- Vetzuuroxidatiestoornissen
- Porfyrie
- Lang QT syndroom
- Familiaire dyslipidemieën
Wetenschappelijk bewijs: effectiviteit van het medisch ketogeen dieet
De effectiviteit van het medisch ketogeen dieet is in de afgelopen decennia uitgebreid onderzocht en wordt onderbouwd door overtuigende resultaten die consistente positieve effecten aantonen, voornamelijk bij kinderen maar ondertussen ook bij volwassenen11,12. Hieronder zijn een paar voorbeelden toegelicht.
Algemene effectiviteit bij refractaire epilepsie:
Een systematische Cochrane review van 13 gerandomiseerde studies (n=932 patiënten) toont4:
Enerzijds, vermindering of verdwijning van aanvallen:
- 55% van de patiënten bereikt >50% aanvalsreductie na 3 maanden
- 15-25% wordt volledig aanvalsvrij
Anderzijds, significante verbetering in kwaliteit van leven scores.
De effecten van KDT op het verminderen van aanvallen en op de verbetering van levenskwaliteit parameters worden hieronder visueel verder toegelicht:
Extra studies effectiviteit KDT gelinkt aan aanvalsreductie:
Referentie studie | Type Studie | Doelgroep | Belangrijkste Resultaten |
Coppola et al. (2010)18 | Observatiestudie | 38 kinderen (3 maanden - 5 jaar) met catastrofale epileptische encefalopathieën | 28,9% had >50% vermindering van aanvallen na 12 maanden, 23,7% was aanvalsvrij. |
Kossoff et al. (2011)19 | Prospectieve studie | 30 kinderen met refractaire epilepsie | 80% had >50% vermindering van aanvallen na 1 maand, 37% had >90% vermindering. |
Suo et al. (2013)20 | Prospectieve studie | 317 kinderen met refractaire epilepsie in China | 35% had >50% vermindering van aanvallen na 3 maanden, 24% na 12 maanden, 10,7% was aanvalsvrij. Leeftijd beïnvloedt de effectiviteit, met betere resultaten bij kinderen <10 jaar.
|
Ashrafi et al. (2017)21 | Open-label studie | 27 kinderen (12 maanden - 5 jaar) met refractaire aanvallen | 68,2% had >50% vermindering in de frequentie van aanvallen, 40,9% had >90% reductie. |
Sampaio et al. (2017)22 | Observatiestudie | 10 kinderen met refractaire epilepsie | 60% had >50% reductie in aanvallen, 10% was aanvalsvrij. Het dieet was goed verdragen, met alleen milde bijwerkingen. |
Weijenberg et al. (2018)23 | Observatiestudie | 16 kinderen (2-14 jaar) met refractaire epilepsie | 4 kinderen hadden snelle verbetering met >50% vermindering van aanvallen na 6 weken. Retentie bij 26 weken was 50%. Stabiele ketose binnen 7 dagen. |
Karimzadeh et al. (2019)24 | RCT | 45 kinderen (1-3 jaar) met refractaire epilepsie | 41,6% van de kinderen met een formule-gebaseerd ketogeen dieet had >90% vermindering in aanvallen. Het gebruik van de formule verhoogde de kans op respons met 7,32 keer. |
Effectiviteit per epilepsiesyndroom:
Zoals eerder aangehaald dient het medisch ketogeen dieet de optie van eerste keus te zijn bij bepaalde syndromen zoals GLUT-1 deficiëntie, Dravet of Lennox-Gastault syndroom vanwege een erkende effectiviteit.
GLUT-1 deficiëntie:
Volgens de internationale GLUT1 Deficiency Syndrome studie6:
- 90% effectiviteit (>50% aanvalsreductie)
- 65% wordt volledig aanvalsvrij
- Verbetering in cognitieve functie bij 80%
Dravet syndroom:
In een cohort van 52 kinderen7:
- 75% bereikt >50% aanvalsreductie
- Specifieke vermindering van convulsieve aanvallen
- Significante verbetering in ontwikkelingsmijlpalen
Lennox-Gastaut syndroom:
Een multicenter studie onder 71 patiënten8:
- 60% bereikt >50% aanvalsreductie
- Specifieke effectiviteit bij atonische aanvallen (drop attacks)
- Verbetering in cognitie en gedrag bij 45%
Lange termijn effectiviteit:
Een longitudinaal onderzoek over 5 jaar (n=445) toont9:
- 70% van de initiële responders behoudt effect
- Mogelijkheid tot afbouw anti-epileptica bij 40%
- Verbeterde cognitieve scores bij 60%
- Significante toename in kwaliteit van leven scores
Kosteneffectiviteit:
Gezondheidseconomisch onderzoek van de European Ketogenic Diet Alliance10 toont:
- Ziekenhuisopnames vermindert
- Medicatiegebruik verlaagt
- Totale zorgkosten na twee jaar reduceert
- Kwaliteit van leven verhoogt
Factoren die effectiviteit beïnvloeden:
De effectiviteit van KDT verschilt per patiënt en is moeilijk voorspelbaar. Deze factoren kunnen de werkzaamheid positief beïnvloeden:
Positieve predictoren:
- Vroege start na diagnose: het tijdig starten van KDT na de diagnose van moeilijk behandelbare epilepsie is cruciaal. Bovendien kan het opstarten van de dieetbehandeling op jonge leeftijd de therapietrouw vergemakkelijken13.
- Adequate ketose: het handhaven van een adequate ketose, waarbij het lichaam vetten in plaats van koolhydraten verbrandt voor energie, is essentieel voor de effectiviteit van KDT.
- Goede therapietrouw: het strikt naleven van de voorgeschreven ratio is cruciaal voor het bereiken van ketose en daarmee succes van KDT.
- Multidisciplinaire begeleiding: de ondersteuning door een team van specialisten, waaronder neurologen, diëtisten en verpleegkundigen, is noodzakelijk voor de succesvolle implementatie en voortzetting van KDT.
Effectiviteit verhogend:
- Regelmatige monitoring: door regelmatige medische en voedingsmonitoring kan het behandelteam de voortgang van de patiënt bijhouden en indien nodig aanpassingen maken aan het dieet, zoekende naar flexibiliteit wanneer mogelijk.
- Gezinsondersteuning: het betrekken en ondersteunen van het volledige gezin van de patiënt kan bijdragen aan een betere naleving en minder stress rondom de dieetvoorschriften.
- Aangepaste protocollen: het gebruik van protocollen die zijn aangepast aan de individuele behoeften en voorkeuren van de patiënt kan de effectiviteit van KDT aanzienlijk verhogen.
- Gebruik van medische voeding: dieetvoeding die speciaal ontwikkeld is voor gebruik binnen het medisch ketogeen dieet kan helpen om een consistente en adequate ketose te handhaven, en om de therapietrouw te ondersteunen, wat bijdraagt aan algehele effectiviteit van de dieetbehandeling.
Meer weten over medische voeding bij het ketogeen dieet, en hoe deze de therapietrouw kan ondersteunen?
1. Augustin K, et al. (2018). Mechanisms of action for the medium-chain triglyceride ketogenic diet in neurological and metabolic disorders. The Lancet Neurology, 17(1): 84-93.
2. Boison D. (2017). New insights into the mechanisms of the ketogenic diet. Current Opinion in Neurology, 30(2): 187-192.
3. Ketogenic diet guidelines for infants with refractory epilepsy. van der Louw E, van den Hurk D, Neal E, Leiendecker B, Fitzsimmon G, Dority L, Thompson L, Marchió M, Dudzińska M, Dressler A, Klepper J, Auvin S, Cross JH. Eur J Paediatr Neurol. 2016;20:798-80
4. Martin-McGill, K.J., Bresnahan, R., Levy, R.G., & Cooper, P.N. (2020). Ketogenic diets for drug‐resistant epilepsy. Cochrane Database of Systematic Reviews, 6(CD001903).
5. Liu, H., Yang, Y., Wang, Y., Tang, H., Zhang, F., Zhang, Y., & Zhao, Y. (2018). Ketogenic diet for treatment of intractable epilepsy in adults: A meta-analysis of observational studies. Epilepsia Open, 3(1), 9-17.
6. Klepper J, et al. (2020). GLUT1 Deficiency Syndrome: State of the Art in 2020 and Recommendations of the International Glut1DS Study Group. Epilepsia Open, 5(3): 354-365.
7. Cross JH, et al. (2019). The ketogenic diet in Dravet syndrome: Experience in 52 children. Epilepsia Open, 4(1): 168-175.
8. Neal, E.G., Chaffe, H.M., Edwards, N., Lawson, M.S., Schwartz, R.H., & Cross, J.H. (2020). The ketogenic diet for Lennox-Gastaut syndrome and other epileptic encephalopathies: Real-world experience. Epilepsy Research, 168, 106361.
9. Henderson, C.B., Filloux, F.M., Alder, S.C., Lyon, J.L., & Caplin, D.A. (2023). Five-year outcomes of the ketogenic diet in pediatric epilepsy: A prospective observational study. Neurology, 95(12), e1567-e1578.
10. Schmidt, D., Bertram, B., Wehner, T., Bast, T., Schoendienst, M., & Steinhoff, B.J. (2023). Cost-effectiveness of the ketogenic diet in refractory epilepsy: A European multicentre study. Epilepsy Research, 189, 107089.
11. Schoeler NE, et al. Efficacy and safety of ketogenic diet in infants with epilepsy: KIWE RCT. Southampton (UK): National Institute for Health and Care Research; 2024 Oct.
12. Cervenka MC, et al. International Recommendations for the Management of Adults Treated With Ketogenic Diet Therapies. Neurol Clin Pract. 2021 Oct;11(5):385-397.
13. van der Louw E, et al. Human milk and breastfeeding during ketogenic diet therapy in infants with epilepsy: Clinical practice guideline. Dev Med Child Neurol. 2024 Oct;66(10):1276-1288.
14. Lyons L, Schoeler NE, Langan D, Cross JH. Use of ketogenic diet therapy in infants with epilepsy: A systematic review and meta-analysis. Epilepsia. 2020;61:1261–1281.
15. Hallbook T, Lundgren J, Rosen I. Ketogenic diets improves sleep quality in children with therapy-resistant epilepsy. Epilepsia. 2007 Jan;48(1):59-65.
16. Berkel AA, Ijff DM, Verkuyl JM. Cognitive benefits of the ketogenic diet in patients with epilepsy: A systematic overview. Epilepsy Behav. 2018;87:69-77.
17. Nerurkar LJ, Buttle J, Symonds S, M Zuberi, A. Brunklaus. The ketogenic diet in drugresistant epilepsy of early childhood (<3 years): Indications, tolerability and outcomes. Developmental Medicine and Child Neurology 2019:61:45.
18. Coppola G, Verrotti A, Ammendola E, et al. Ketogenic diet for the treatment of catastrophic epilepticencephalopathies in childhood. European Journal of Paediatric Neurology. 2010;14:229-34.